خیریه امام حسن مجتبی موسسه خیریه|کمک به بیماران سرطانی Related Articles
پژوهشگران در حال حاضر مشغول ترسیم تصویری از چگونگی وضعیت پاندمی کرونا ویروس در فصل زمستان هستند. آن‌ها در تحقیقات آزمایشگاهی خود در حال بررسی تمام ابعاد اطلاعات همه‌گیرشناسانه کووید-۱۹ هستند و حالا درک بهتری از این یافته‌اند که دمای پایین و رطوبت چه تاثیری بر ویروس خواهد گذاشت؛ به صورت خاص اینکه شیوع ویروس در فضاهای بسته چه الگوهای تازه‌ای را دنبال خواهد کرد.
و نتایج آنقدرها نویدبخش به نظر نمی‌رسند. ریچارد نهر، بیولوژیست کامپیوتری در دانشگاه بازل سوییس و کسی که مشغول شبیه‌سازی چگونگی شیوع کرونا ویروس در یک اتاق است می‌گوید: «تمام فاکتورهای مرتبط با سرمای هوا نشان می‌دهند که احتمالا شاهد سرعت گرفتن انتقال ویروس خواهیم بود.»
اما خبر بهتر اینست که محققان اکنون راهکارهایی برای مردم و شرکت‌ها دارند تا بتوانند شیوع ویروس در آب‌وهوای سرد را شدیدا محدود کنند. اما اینکه آیا مردم واقعا این تدابیر محافظتی را به کار خواهند بست یا خیر، خود نگرانی دیگری است.
در زمستان چه به سر ویروس می‌آید؟
حقیقت اینست که بدتر شدن وضعیت پاندمی ویروس‌های تنفسی در زمستان و راه افتادن موج دوم ابتلا به آن‌ها، چندان تازگی ندارد. تمام ۱۰ ویروسی که طی ۲۵۰ سال اخیر همه‌گیر شده‌اند، با فاصله شش ماه از نخستین مورد ابتلا، موجی دوم داشته‌اند و در سه مورد، موج دوم طی فصل زمستان به راه افتاده است. آنفلوانزای اسپانیایی سال ۱۹۱۸ میلادی هم یکی از همان سه مورد بود.
آیا کووید-۱۹ هم مسیری مشابه را طی خواهد کرد؟ تشخیص‌اش سخت است. دانشمندان امیدوار بودند که با گذشت ماه‌های بیشتر از آغاز همه‌گیری، الگوهای مرتبط با آب‌وهوا کمرنگ‌تر جلوه کنند. اوایل زمستان بود که کرونا ویروس برای نخستین بار در چین شیوع یافت و حالا اطلاعات فراوانی راجع به رفتار ویروس در سه فصل مختلف و همینطور یک زمستان کامل در نیمه‌کره شمالی و یک زمستان کامل در نیم‌کره جنوبی به دست آورده‌ایم.
هیچ الگویی مبنی بر تضعیف شدن ویروس به چشم نخورده است. این بیماری طی ماه مارس در نیمه شمالی ایتالیا و زمانی که دمای هوا حدودا ۲۰ درجه سلسیوس بود شیوع یافت و در برخی از شهرهای ایالات متحده مانند بوستون که دمایی کمتر از ۱۰ درجه سلسیوس داشتند نیز رکوردشکنی کرده است.
در همین حال، شرایط بوستون تفاوتی با هیوستون ۳۲ درجه‌ای نداشت. آفریقای جنوبی و استرالیا هم جزو آن دسته از کشورهای نیمه‌کره جنوبی بودند که افزایش چشمگیر مبتلایان به هنگام زمستان را به چشم دیدند؛ درحالی که آمار ایالات متحده در نیمه‌کره شمالی و طی تابستان نیز سر به فلک می‌کشید. و گرچه پژوهشگران عمدتا راجع به تضعیف شیوع ویروس‌ها در مناطق استوایی توافق نظر دارند، اما بسیاری از کشورهای استوایی مانند هند و برزیل نیز با شیوع گسترده روبه‌رو بودند.
اگر دانشمندان توضیحی قانع‌کننده و قابل اثبات برای چرایی فصلی بودن آنفلوانزای فصلی داشتند، شرایط می‌توانست بهتر باشد. اما چنین درکی وجود ندارد. لینزی مار، پژوهشگر مهندسی زیست‌محیط در دانشگاه Virginia Tech که روی شیوع ویروس مطالعه می‌کند عقیده دارد که ویروس‌های آنفلوانزا در فصل زمستان و بعد از بوم‌گیری (در تضاد با همه‌گیری) بیشترین ضربات را وارد می‌کنند. این بدان معناست که شیوع فصلی بیماری‌ها احتمالا مرتبط با ایمنی موقتی مردم در برابر حداقل برخی از انواع آنفلوانزا باشد. «شما این شکل از فصلی بودن را در ویروس‌های جدید مشاهده نمی‌کنید».
ویروس کرونا
حتی اگر کووید-۱۹ در سال نخست خود شمایلی از فصلی بودن را به نمایش درآورد، فاکتورهای موثر دیگری نیز در شیوع آن خواهیم داشت که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به میزان پایبندی مردم به قوانین فاصله‌گذاری اجتماعی، ماسک زدن و عدم تجمع در محیط‌های سربسته اشاره کرد.
عدم پیروی از این تدابیر، منطقی‌ترین توضیحی است که برای افزایش چشمگیر ابتلا به کووید-۱۹ در ایالات متحده و طی فصل تابستان ارائه شده است؛ یعنی همان برهه‌ای که مردم انتظار از بین رفتن ویروس را داشتند. اما بنجامین زایتچیک، محقق اقلیمی دانشگاه جانز هاپکینز که اخیرا الگوهای شیوع کرونا ویروس را بررسی کرده می‌گوید: «این بدان معنا نیست که ویروس در برابر آب‌وهوا حساس نیست. شاید موضوع این باشد که به خاطر قانون‌گذاری‌ها و رفتارهای اجتماعی قادر به تشخیص این حساسیت نیستیم.»
هرگونه مشخصه فصلی در کووید-۱۹ می‌تواند به افزایش قابل توجه موارد ابتلا در زمستان منجر شود. و از آن‌جایی که این موضوع با فصل آنفلوانزا همزمان خواهد شد، کووید-۱۹ حالا این توانایی را دارد که جهان را به آتش بکشد. یکی از پژوهش‌های انجام شده در ژورنال اتحادیه پزشکی آمریکا نشان می‌دهد که یک پنجم از مبتلایان به کووید-۱۹، یک بیماری تنفسی ثانویه داشته‌اند. و جای تعجب ندارد که این مبتلایان به صورت میانگین بیماری وخیم‌تری را پشت سر می‌گذارند.
زایتچیک می‌گوید خطر حتی از این بزرگ‌تر، مجموع شمار مبتلایان به کووید-۱۹ و آنفلوانزای فصلی خواهد بود. «موضوع راجع به ظرفیت سیستم سلامت است. نه تنها تعداد مراجعه‌کنندگان به بیمارستان‌ها افزایش می‌یابد، بلکه پزشکان هم دردسر بیشتری خواهند داشت و هنگام ورود بیمار باید تشخیص دهند که او به کدام بیماری مبتلا شده است».
خبر خوب اینکه آنفلوانزای فصلی که طی ماه مه تا سپتامبر در نیم‌کره جنوبی کره زمین پخش شد به شکل غافلگیرکننده‌ای خفیف بود و اصلا هیچ رد پایی از آن در بسیاری از کشورها دیده نشد. محتمل‌ترین توضیح اینست که فاصله‌گذاری اجتماعی و ماسک زدن برای جلوگیری از ابتلا به کووید، به عدم شیوع آنفلوانزا نیز کمک کرده است. بنابراین اگر مردم نیم‌کره شمالی نیز به‌کارگیری تدابیر امنیتی را ادامه دهند، شانسی برای در امان ماندن از همزمانی دو بیماری خواهند داشت.
اما حتی در سالی که آنفلوانزا به شکلی خفیف شیوع یافته نیز یک افزایش کوچک در موارد ابتلا به کووید-۱۹ می‌تواند اثراتی بزرگ داشته باشد. این را خوزه-لوییس هیمنز، شیمی‌دان زیست‌محیطی در دانشگاه کلرادو می‌گوید. مهم‌ترین معیار کنترل کردن یک بیماری واگیردار، چیزی است که از آن تحت عنوان عدد سرایت پایه یا عدد آر یاد می‌شود و نشان می‌دهد به صورت میانگین، چند نفر بیماری را از یک شخص آلوده دریافت می‌کنند. وقتی عدد آر پایین‌تر از ۱ باشد، شیوع بیماری کند شده؛ وقتی عدد آر بالاتر از ۱ باشد، شیوع همچنان دارد سرعت می‌گیرد.
اگر عدد آر کووید-۱۹ هنگام ورود به زمستان روی ۱ یا اندکی پایین‌تر از ۱ باشد، حتی یک افزایش فصلی کوچک هم می‌تواند شرایط را به مراتب بدتر کند. هیمنز می‌گوید «حتی یک افزایش ۱۰ درصدی شیوع در شرایط کنترل شده نیز می‌تواند همه‌چیز را از کنترل خارج کند».
و افزایش شیوع بیماری در زمستان احتمالا به مراتب بیشتر از ۱۰ درصد باشد، به دلیل یک فاکتور که تقریبا تمام متخصصین راجع به آن اتفاق نظر دارند: در اقصی نقاط کشورها، مردم مدت زمان بیشتری را در فضاهای بسته سپری خواهند کرد و در این اماکن، کرونا ویروس به شکل بسیار بهینه‌تری شیوع می‌یابد.
یک پژوهش تازه در ژاپن با پایش روند انتقال بیماری به این نتیجه رسیده که شیوع کووید-۱۹ در محیط‌های سربسته، با احتمال ۱۹ برابر بیشتر از شیوع در محیط سرباز اتفاق می‌افتد. محققین انگلیسی نیز دیتابیسی شامل ۱۵۰۰ رویداد شیوع گسترده بیماری -یعنی زمانی که تنها یک نفر، چندین نفر را به صورت همزمان و در یک نقطه آلوده می‌کند- تهیه کردهاند که از میان آن‌ها، تنها سه مورد در فضای باز اتفاق افتاده است.
در واقع اکثر بیماری‌های تنفسی در محیط‌های سربسته راحت‌تر انتقال می‌یابند. تقصیر هم به احتمال زیاد به گردن کاهش شدید رطوبت نسبی -یعنی میزان آب موجود در مقادیر مشخصی از هوا در قیاس با بیشینه آبی که می‌تواند در هوایی با آن حرارت ذخیره شده باشد- است، خصوصا زمانی که هوای سرد و خشک بیرون وارد منزل شده و گرم‌تر می‌شود. بالا رفتن حرارت در محیط سربسته منجر به افزایش ظرفیت هوا در نگهداری آب می‌شود، اما سطح نم ثابت می‌ماند و بنابراین رطوبت نسبی کاهش می‌یابد.
یک پژوهش گسترده که مشترکا توسط محققان دانشگاه ییل و دانشمندان سوییسی انجام شده نشان می‌دهد که هوای خشک فضاهای بسته، به حفظ ویروس آنفلوانزا کمک می‌کند و در عین حال به ناتوانی سیستم ایمنی بدن در مقابله با ویروس، هنگامی که برای نخستین بار وارد بینی یا دیگر مجراهای بدن می‌شود دامن خواهد زد. همه‌گیرشناسان دانشگاه‌های ام‌‌آی‌تی، هاروارد، ویرجینیا تک و کنتیکت نیز می‌گویند که کرونا ویروس در رطوبت نسبی کم، بیشتر شیوع خواهد یافت. هر رطوبتی که کمتر از ۴۰ درصد باشد، به ویروس یاری خواهد رساند.
راهکارهای دشوار
درک ما راجع به چگونگی انتقال کرونا ویروس دچار تغییرات فراوان شده. در ابتدا تصور می‌شد که ویروس از طریق ذرات بینی یا دهان یک شخص در هوا پخش شده و تقریبا به سرعت روی زمین می‌افتد. اما حالا روشن شده که ویروس می‌تواند برای چندین ساعت در هوا باقی بماند و خطر اینکه یک نفر بالاخره آن‌ها را تنفس کند بسیار بالاتر است. بنابراین ممانعت از حضور در نزدیکی شخص آلوده و بدون ماسک در محیط‌های سربسته دیگر کافی نیست.
مردم ممکن است ویروس را از کسی که چندین متر آن‌طرف‌تر ایستاده دریافت کنند، حتی اگر ماسک زده باشند و حتی اگر شخص آلوده اتاق را ترک کرده باشد. این بدان خاطر است که ویروس می‌تواند مسافت بیشتری را طی کرده و برای مدت بیشتری در اتاق باقی بماند، آنقدر که تقریبا تمام فضا را اشغال کند.
کرونا ویروس در این کار از دیگر ویروس‌های تنفسی ماهرتر است و به همین خاطر بوده که مقامات حوزه سلامت بارها از انتقال هوایی به عنوان اصلی‌ترین روش ابتلا به کووید-۱۹ یاد کردهاند. حتی سازمان بهداشت جهانی هم برای چندین ماه داشت اطلاعاتی اشتباه در اختیار مردم قرار می‌داد.
نهر می‌گوید: «رطوبت کم این ریسک را بدتر می‌کند. به نظرم یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش ابتلا به صورت فصلی اینست که ویروس در قطرات آب دهن حضور دارد و آب خیلی سریع در هوای خشک فضای سربسته تبخیر می‌شود. بنابراین ویروس در قالب ذرات بسیار کوچک برای مدت بیشتری در هوا شناور باقی می‌ماند.»
بسیاری از دانشمندان حتی عقیده دارند که دستگاه‌های مرطوب‌گر هوا نیز کمکی به شرایط نخواهند کرد. هیمنز می‌گوید: «برای اینکه تفاوتی معنادار ایجاد شود، شما باید در هر ساعت به اندازه ۵ کیلوگرم آب به رطوبت اتاق اضافه کنید. نیازمند چندین دستگاه مرطوب‌گر خواهید بود و باید مداوم آن‌ها را پر کنید».
متخصصین می‌گویند راه بهتر برای کاهش ریسک انتقال در فضای سربسته، گردش هوای بهتر خواهد بود که می‌تواند ویروس موجود در هوا را به سرعت جابه‌جا و از پخش شدن آن در تمام اتاق جلوگیری کند. اما گردش هوا هم باید قواعد مشخصی را دنبال کند. متخصصین با چندین مورد مواجه شده‌اند که سیستم‌های تهویه هوا در واقع در حال حرکت دادن آلودگی به سمت افرادی بوده‌اند که بعدا مبتلا به کووید-۱۹ شده‌اند. ضمنا کرونا ویروس می‌تواند هنگام عبور از میان اکثر سیستم‌های حرارتی و تهویه هوای موجود در منازل جان سالم به در ببرد.
راه حل مناسب این خواهد بود که هوای بیشتری از بیرون وارد منزل شود. اکثر خانه‌های مدرن به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هوای بیرون را به صورت ۱۰۰ درصدی جایگزین هوای داخل خانه می‌کنند، اما در خانه‌های معمول، این رقم به ۲۰ درصد یا کمتر می‌رسد که اگر یک شخص آلوده در منزل باشد کمکی به شرایط نخواهد کرد.
بدون تبادل هوای گسترده، تراکم ویروس در محیط هر دقیقه بیشتر و بیشتر می‌شود. بنابراین یکی از ساده‌ترین راه حل‌ها، باز نگه داشتن درها و پنجره‌ها است، اما در فصل زمستان و با هوای سرد بیرون، چنین کاری نیز در بسیاری از منازل، ادارات و مدرسه‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود.
محققان می‌گویند که حتی گردش مناسب هوا هم به تنهایی کافی نخواهد بود و هوا باید فیلتر نیز بشود. ضمنا فیلترهای موجود در اکثر سیستم‌های تهویه هوا در متوقف کردن ویروس‌ها کارآمد نیستند. شما نیازمند سیستمی خواهید بود که استاندارد HEPA یا MERV حداقل ۱۱ یا ترجیحا بالاتر از ۱۳ داشته باشد.
انتظارات‌مان چه باشد؟
شرایط قرار است دقیقا چقدر وخیم شود؟ محققان تکه نهایی پازل برای پیش‌بینی اینکه کووید-۱۹ چقدر در فصل زمستان شیوع می‌یابد را هنوز به دست نیاورده‌اند: اینکه چه میزان از ویروس برای مبتلا شدن کافیست؟
ویروس‌شناسان «دز آلودگی» را تعداد ذرات ویروسی لازم برای اینکه شخص بعد از تنفس‌شان شانسی ۵۰ درصدی برای آلوده شدن داشته باشد توصیف می‌کنند. تحقیقات انجام شده از سوی محققان ژاپنی روی حیوانات و همینطور شیوع‌های گسترده در ساختمان‌های کشور چین نشان می‌دهد که باید حدودا ۳۰۰ ذره ویروسی را تنفس کرد تا دز آلودگی به کووید-۱۹ به مقدار لازم برسد. اما این رقم هنوز باید بیشتر بررسی شود و شاید میان هر فرد متغیر باشد.
تا زمانی که این ارقام را بهتر درک نکنیم، پیش‌بینی اینکه شیوع در محیط‌های سربسته مختلف چطور شیوع می‌یابد دشوار خواهد بود. و حتی آن موقع هم فاکتورهای دیگری مانند اینکه مردم نسبت به جریان هوا در چه نقطه‌ای ایستاده‌اند وارد میدان می‌شوند. تا آن زمان، پیشنهاد متخصصین اینست که همواره نسبت به جریان هوا در محیط هوشیار باشید و تا جای ممکن اجازه ورود هوای بیرون را به محیط خود بدهید و از فیلترهای هوای استاندارد استفاده کنید.
