خیریه امام حسن مجتبی موسسه خیریه|کمک به بیماران سرطانی Related Articles
یکی از حوادث مهم تاریخ اسلام که موجی عظیم در میان مردم به وجود آورد، مسأله تغییر قبله است، پیامبر اسلام (ص) به مدت ۱۳ سال پس از بعثت در مکه، و چند ماه بعد از هجرت در مدینه به امر خدا به سوی “بیت المقدس” نماز می‌خواند، ولی بعد از آن قبله تغییر یافت و مسلمانان مأمور شدند، به سوی “کعبه” نماز بگزارند.
نیمه رجب سال دوم هجری، تغییر قبله
” فول وجهک شطر المسجد الحرام و حیث ماکنتم فولوا وجوهکم شطره …” (بقره – ۱۴۴)
در حالیکه هفده ماه از ورود نبی اکرم محمد مصطفی (ص) به مدینه می گذشت، به دستور خداوند، کعبه قبله مسلمانان شد. پیش از تغییر قبله، مسلمانان رو به سوی بیت المقدس ایستاده و نماز می گزاردند. اما در نیمه ماه رجب در حالیکه حضرت رسول نماز ظهر را در مسجد بنی سلمه اقامه کرده بودند، فرمان تغییر قبله از سوی حضرت حق صادر شد و حضرت رسول در همان حال نماز، روی به جانب مسجدالحرام کرد و دو رکعت پایانی نماز ظهر را به سوی کعبه خواند. به همین دلیل این مسجد در تاریخ اسلام به مسجد ذوالقبلتین معروف شده است.
تغییر قبله از مسجد الاقصی به مسجد الحرام، بر یهودیان و منافقان مدینه گران آمد. زیرا یهودیان تا آن روز مسلمانان را سرزنش می کردند و می گفتند: محمد قبله ندارد و به سوی قبله ما نماز می گزارد و رسول خدا از این سرزنش یهودیان و منافقان آزرده خاطر بود، اما با فرمان تغییر قبله زمینه سرزنش از میان رفت و یهودیان خلع سلاح شدند.
خداوند در فرمان تغییر قبله خطاب به حضرت رسول می فرمایند: ما برای تو قبله ای قرار می دهیم، که از آن خشنود باشی، پس برگردان روی خود را به سوی مسجد الحرام و هرجا که بودید، روی های خود را به آن جهت برگردانید.
اما این تغییر قبله موجب شکل‌گیری سؤال‌های متعددی در اذهان مسلمان و غیر مسلمانان شد، از جمله فلسفه تغییر قبله چه بوده است؟ اگر از ابتدا بنا بر تغییر قبله بوده است؛ چرا از روز اول بعثت چنین امری رخ نداد؟ چرا انبیاء پیشین از ابتدا بر بیت‌المقدس نماز گزارده بودند، ولی نبی مکرم اسلام، پس از مدتی که بر بیت‌المقدس نماز را ادا می‌کردند رو به سوی کعبه آوردند؟ و چرا …
پاسخ‌های متعددی از سوی خداوند تبارک و تعالی در قرآن و نبی و اهل‌بیت گرامش و همچنین متکلمان متعدد جهان اسلام داده شده است.
نحوه تغییر قبله مسلمین از بیت‌المقدس به کعبه
پیامبر اسلام (ص) با دلی زخم‌خورده از طعنه‌های یهود، همواره در انتظار تغییر قبله به سمت کعبه بود. از این رو شب‌ها به آسمان می‌نگریست و در انتظار وحی بود، تا این که فرمان تغییر قبله یعنی؛ “قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ…” نازل شد. این درحالی بود که پیامبر (ص) دو رکعت از نماز ظهر را به سوی بیت‌المقدس خوانده بود؛ جبرئیل امین بازوان پیامبر خدا (ص) را گرفت و او را به سوی کعبه معظمه برگرداند و این امر در مسجد “بنی‌سالم” مدینه انجام شد که بعدها به مسجد “ذوقبلتین” (دو قبله‌ای) مشهور شد.
یهودیان پیش‌تر به مسلمانان طعنه می‌زدند که شما از خود قبله‌ای ندارید و به قبله ما نماز می‌خوانید. بعد از تغییر قبله نیز وسوسه‌های جدید یهودیان، مشرکان و منافقان از سویی و تردید تازه مسلمانان از سوی دیگر برای پیامبر (ص) مشکل‌آفرین شده بود. آن‌ها می‌گفتند: اگر این قبله صحیح بوده، پس دستور تغییر برای چیست؟ هم چنین می‌گفتند: کسانی که به قبله منسوخ نماز گزارده‌اند، عملشان ضایع شده است.
معجزه پیامبر
بر پایه محاسبات دانشمندان علم هیئت قدیم، قبله های شهر مقدس مدینه با محراب پیامبر اسلام که هم اکنون به همان وضع در مسجد النبی سالم مانده است، تطبیق نمی کرد. همین موضوع سبب گفت وگوی بسیاری میان علمای اسلام درباره قبله محراب حضرت می شد و هر کس برای توجیه انحراف، چیزی بیان می کرد. تا اینکه دانشمند معروف، مرحوم سردارکابلی، بر اساس مقیاس های امروزی اثبات کرد که محراب پیامبر، با قبله شهر مدینه منطبق است و کم ترین انحرافی در آن دیده نمی شود.
این موضوع یک کرامت علمی است که بدون تحقیق و بررسی و نبودن کوچک ترین وسایل علمی و در حال نماز، چنان از بیت المقدس متوجه کعبه شده که کم ترین انحرافی در توجه ایشان به کعبه به وجود نیامده است.
فلسفه نماز به دو قبله
شاید بتوان گفت که اگر رسول الله (ص) پیش از هجرت، به جانب کعبه نماز می‌گزارد، مشرکان تبلیغ می‌کردند که محمد به بت‌های ما سجده می‌کند، از این رو مصلحت در این بود که همچنان به سوی بیت‌المقدس نماز بگزارد. این عمل تا چند ماه بعد از هجرت نیز ادامه یافت؛ اما یهودیان مدینه، رفته رفته تبلیغ کردند که محمد به قبله یهود نماز می‌خواند و در این زمان بود که از هر جهت شرایط مناسب برای تغییر قبله به وجود آمد و آیات تغییر قبله در این موقعیت نازل شد و به رسول الله (ص) فرمان داد که تو و مسلمانان هر جا بودید، باید به سوی کعبه نماز بگزارید.
شأن نزول آیات قبله
روایت شده که “کعبه” برای پیامبر (ص) محبوب‌ترین قبله بود. او به جبرئیل گفت: دوست دارم که خداوند مرا از قبله یهود برگرداند. جبرئیل عرض کرد: حقیقت این است که من هم مانند تو بنده‌ای بیش نیستم و شما نزد خدا عزیز و گرامی هستی؛ پس از خدا درخواست کن که چنین کند؛ سپس جبرئیل بازگشت. پیامبر پیوسته چشم به آسمان می دوخت که شاید جبرئیل پاسخ مثبتی بیاورد، که این آیه نازل شد و به تبلیغات سوء یهودیان پایان داد و فرمود: ما توجه تو را به آسمان، به انتظار حکم تغییر قبله، می‌بینیم؛ پس به یقین تو را به جانب قبله‌ای که خواهان آن بوده‌ای بر می‌گردانیم؛ “فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها”. پس اکنون روی خود را به جانب مسجدالحرام بگردان؛ “فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ” و شما مسلمانان نیز هر جا هستید روی خود بدان سو کنید؛ “فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَه” .
یهودیان می‌دانستند که یکی از نشانه‌های پیامبر آخرین، نمازگزاردن بر دو قبله است، اما باز بهانه‌تراشی کردند.
“وَ إِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ …” و اهل کتاب حقانیت این حکم را به خوبی می‌دانند. اهل کتاب در تورات و انجیل خوانده بودند که پیامبر اسلام (ص) به دو قبله نماز خواهد خواند و این از نشانه های اوست، ولی به جای این که این تغییر قبله را به عنوان نشانه صدق پیامبری او بدانند و ایمان بیاورند، همین موضوع را دستمایه تخریب اسلام ساخته، برای ایجاد تردید در تازه مسلمانان گفتند: اگر این قبله صحیح بود، چرا تغییر یافت؟ و تکلیف کسانی که به قبله اول نماز خوانده‌اند چه می‌شود؟ آری خداوند از آنچه می کنند غافل نیست؛ “مَا اللهُ بِغافِل عَمّا یَعْمَلُونَ”.
این آیات نیز درباره قبله و تأکید بر رعایت حکم جدید است. این تأکیدهای پیدرپی، حاکی از اهمیت پذیرش مسأله نسخ قبله سابق و حکم قبله جدید است. از این رو آیات مذکور به عنوان تهدیدی نسبت به مخالفان و هشداری به مؤمنان می‌فرماید: در حقانیت این حکم تردید نکنید و مواظب کردار خود باشید. این تأکید و تهدیدهای پیدرپی به گفت‌وگوهای مغرضانه دشمنان و تردیدهای عامیانه ناآگاهان پایان می‌دهد و تکلیف دوست و دشمن را مشخص می‌کند.
البته این تکرارها علاوه بر منظور فوق، شامل دستوراتی تازه و توضیحاتی لازم درباره نقطه‌های ناشناخته این حکم است. به عنوان مثال؛ آیات پیشین، تکلیف مسلمانان را درباره اصل قبله بیان کرده و آیات بعد، تکلیف آن ها را در مسافرت‌ها و نقاط دیگر جهان تعیین می‌کند تا تصور نشود که این حکم به گروهی از اشخاص و یا به زمان و مکان خاص تعلق دارد و چون استقلال مسلمانان با داشتن قبله ای مستقل و پیامبری از میان خود، نعمت بزرگی است، به همین جهت در پایان، امر به شکرگزاری و نهی از ناسپاسی می‌کند؛ “وَ اشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُونِ”.
جوسازی‌های منافقان و یهودیان
وقتی پیامبر خدا (صل) روبه بیت‌المقدس نماز می‌خواند، مشرکان به عنوان حجت می‌گفتند: پیامبر که ادعا می‌کند بر آیین ابراهیم است، چرا به سوی کعبه نماز نمی‌گزارد، در حالی که ابراهیم و اسماعیل به سوی آن نماز می‌خواندند؟ از سوی دیگر اهل کتاب حجت می‌آوردند که آنچه در کتب ما آمده، این است که پیامبری از ذریه اسماعیل مبعوث خواهد شد و به سوی کعبه نماز خواهد خواند، نه بیت‌المقدس؛ پس ما چگونه پیامبری او را بپذیریم؟ بنابراین مشرکان و اهل کتاب هر یک علیه حقانیت اسلام و مسلمانان حجت می‌آوردند، ولی همه حجت‌ها و اعتراض‌ها با حکم تغییر قبله باطل شد.
علل ممکنه تغییر قبله
از آن جا که خانه کعبه در آن زمان کانون بت هاى مشرکان بود، دستور داده شد مسلمانان به طور موقت به سوى بیت المقدس نماز بخوانند و به این ترتیب صفوف خود را از مشرکان جدا کنند.
اما هنگامى که به مدینه هجرت کردند و تشکیل حکومت و ملتى دادند و صفوف آنان از دیگران به طور کامل مشخص شد، دیگر ادامه این وضع ضرورت نداشت در این هنگام به سوى کعبه قدیمى ترین مرکز توحید و پرسابقه ترین کانون انبیا بازگشتند.
۲ . با قبله قرار گرفتن بیت المقدس و سپس تغییرش ، مسلمانان در بوته آزمایش قرار گرفتند; «وَ مَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِى کُنتَ عَلَیْهَآ إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن یَنقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْه;(بقره ،۱۴۳) و ما آن قبله اى را که قبلا بر آن بودى ، تنها براى این قرار دادیم که افرادى که از پیامبر پیروى مى کنند ، از آنان که به جاهلیت باز مى گردند، مشخص شوند» .
بدیهى است هم نماز خواندن به سوى بیت المقدس براى آنان که خانه کعبه را سرمایه معنوى نژاد خود مى دانستند ، مشکل بود و هم بازگشت به سوى کعبه بعد از بیت المقدس بعد از عادت کردن به قبله نخست. مسلمانان به این وسیله در بوته آزمایش قرار گرفتند تا تعصب ها در آن ها کشته شود و روح اطاعت و فرمانبردارى در آنان تحکیم شود.
بنابر نقل تاریخ ، نوزده ماه پس از هجرت قبله تغییر یافت و این تغییر در نماز ظهر بود. در اثناى نماز ظهر، پس از آن که پیغمبر اکرم(ص) دو رکعت از نماز ظهر را گزارده بود ، وحى بر او آمد که روى خود را از بیت المقدس به سوى کعبه تغییر ده.
از آن جا که بیت المقدس در جهت شمال شهر مدینه است و مکه در جهت جنوب شهر مدینه است با تغییر قبله ، قبله ۱۸۰ درجه چرخش پیدا کرد و از جهت شمال به جهت جنوب تغییر یافت.
ب) کسى که یکى از ضروریات دین اسلام را انکار کند ، به گونه اى که انکار او به انکار رسالت حضرت محمد(صلى الله علیه وآله وسلم) یا تکذیب آن حضرت برگردد ، مرتد است . وجوب روزه ماه رمضان ، ضرورى دین است . شخصى که وجوب آن را انکار کند ، و توجه داشته باشد که انکار آن به انکار قرآن و رسالت پیامبر اکرم(ص) برمى گردد، مرتد است.
منابع:
المنجد، تفسیر المیزان، الکشاف، تفسیر صافی، رحلی، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، جامع البیان فی تفسیر القرآن، طبری، تهذیب الأحکام و مستدرک الوسائل
